Aloes - znaczy halal

Nazwa aloes ( łac. aloe ) pochodzi z języka hebrajskiego od słowa halal, co oznacza błyszczący, gorzki. Obecnie znanych jest ponad 300 gatunków aloesów. Zaliczane są one do rodziny Liliaceae lub Asphodelaceae. Do najbardziej znanych gatunków należą Aloe vera – aloes zwyczajny, Aloe arborescens Mill. – aloes drzewiasty, Aloe ferox – aloes kolczasty, Aloe succotriana – aloes sokotriański, Aloe arstata – aloes ościsty. Są to odporne na suszę rośliny z dużymi liśćmi o kolczastych brzegach, wyrastającymi z dość krótkiej łodygi, które posiadają zdolność magazynowania wody. Zarówno od strony wewnętrznej jak i zewnętrznej mają skutykularyzowany naskórek. Barwne kwiaty aloesów zebrane są w gęste kwiatostany. Wysokość rośliny waha się od 25 cm do 5 m. Ojczyzną aloesów są suche, sawannowe i pustynne tereny Afryki wschodniej i południowej, Madagaskar, Sokotra i Maskareny.

Aloes w starożytności

Od najdawniejszych czasów aloes był uważany za roślinę leczniczą, magiczną, symboliczną i obrzędową. Pierwsze zapiski o aloesie spotykamy na sumeryjskich tabliczkach glinianych sprzed 4000 lat, w egipskiej Księdze Lekarstw i Papirusie Ebersa z 1550 r. p.n.e. Grecy znali aloes już w IV wieku p.n.e. Arystoteles radził Aleksandrowi Wielkiemu, aby szukać ojczyzny tej rośliny i założyć plantacje. Grecki lekarz Dioskurides twierdził, że aloes jest skuteczny w leczeniu wielu chorób, takich jak zaparcia, oparzenia i choroby nerek. Stosowany był jako środek przeczyszczający, leczący kontuzje, skaleczenia, pęknięcia skóry, czyraki i owrzodzenia narządów płciowych, łagodzący ból oczu, hamujący wypadanie włosów oraz wpływający na krzepnięcie krwi. Królowa Kleopatra używała żelu z aloesu jako środka rozjaśniającego skórę. Egipcjanie stosowali aloes do balsamowania ciał oraz sadzili go wokół cmentarzy jako symbol pokoju i pokarm dla zmarłych. Także Biblia zawiera wiele odniesień do aloesu. Dotyczą one jednak tzw. drzewa aloesowego, które paląc się wydziela aromatyczny zapach o działaniu uspokajającym, lecz nie jest spokrewnione z rodzajem Aloe. W Afryce stosowano aloes do mycia skóry, jako zabezpieczenie przed komarami, poceniem się i nadmiernym słońcem. Wykorzystywali go także myśliwi, aby zlikwidować zapach potu, który mógłby zasygnalizować ich obecność zwierzętom. W starożytności kupcy arabscy rozprowadzali aloes po całym świecie. W Anglii znany był w X wieku, a dzięki Albertowi Wielkiemu dotarł do Europy Środkowej i Zachodniej w XII wieku.

Bogaty skład chemiczny

Liście aloesu zawdzięczają swoje cenne właściwości lecznicze bogatemu składowi chemicznemu. Zawierają one duże ilości glikozydów antrachinonowych 10 – 30%, takich jak aloina A i B, kleje roślinne 30%, żywice 16 – 63%, cukry 25% (glukoza, mannoza, celuloza i ich estry), mukopolisacharydy, substancje lipidowe, glikoproteiny, kwasy organiczne (cytrynowy, jabłkowy, winowy, cynamonowy, bursztynowy), enzymy. Jest to także roślina bogata w witaminy z grupy B, prowitaminy A, E, kwas foliowy i askorbinowy a także w oligopierwiastki – wapń, żelazo, fosfor, potas, sód, cynk i mikroelementy, występujące w ilościach śladowych (german). Aloes zawiera także 18 z 22 aminokwasów obecnych w organizmie człowieka, a wśród nich aż 7, których organizm ludzki nie jest w stanie syntetyzować. Są to lizyna, treonina, walina, tryptofan, leucyna, izoleucyna i fenyloalanina. Występują tu także substancje o działaniu antyseptycznym: kwas salicylowy, fenol i siarka.

Mleczko aloesowe i żel aloesowy

Liście rodzaju Aloe dostarczają dwa produkty, które mają całkiem odmienny skład chemiczny i zastosowanie lecznicze – mleczko aloesowe i żel aloesowy. Mleczko aloesowe otrzymuje się z komórek perycyklicznych a żel z komórek parenchymalnych. Dlatego należy unikać terminu sok, który ma raczej znaczenie ogólne. Wypływa on z nacięć liści jako gęsta żółtobrunatna ciecz. Uzyskuje się ją też przez wygniatanie liści w prasie. Zasychając ciecz tężeje w postaci czarnobrunatnych grud. W ojczyźnie aloesu kolczastego i aloesu sokotriańskiego krajowcy pozyskują sok w ten sposób, że ściętymi liśćmi wypełniają dół w ziemi, wysłany kozią skórą. Ciecz wycieka z powierzchni cięć i zastyga w postaci grud.

Najbardziej znaną i najszerzej wykorzystywaną właściwością mleczka aloesowego jest jego działanie przeczyszczające, związane z obecnością glikozydów antrachinonowych. Żel aloesowy, w przeciwieństwie do mleczka, zawiera głównie glikoproteiny i polisacharydy, i z tego powodu znajduje zastosowanie w leczeniu schorzeń skóry (oparzenia, rany, otarcia).

Działanie przeczyszczające aloesu

Mechanizm działania przeczyszczającego aloesu jest dość złożony. Naukowcy prowadząc badania na szczurach zaobserwowali po jego podaniu wzrost w okrężnicy dużej ilości substancji, która może działać jako smar lub mazidło. Aloes może także pobudzać wytwarzanie żółci, gdyż część wchłoniętych antrachinonów, dochodząc do wątroby, wzmaga czynność żółciopędną. Efekt terapeutyczny zależy od dawki. Większa ilość preparatu powoduje szybkie wypróżnienie, natomiast małe dawki używane systematycznie mają działanie stymulujące. Efekt przeczyszczający po podaniu 0,25 g preparatu występuje po 6 – 12 godzinach. Należy pamiętać, że długotrwałe stosowanie lub zbyt duże dawki mogą powodować zapalenie nerek, żołądka, wymioty lub biegunkę ze śluzem i krwią. Duże dawki powodują także przekrwienie narządów jamy brzusznej, a napływ krwi stwarza ryzyko wywołania menstruacji lub nawet poronienia u kobiet w ciąży.

Niektóre glikozydy antrachinonowe wyizolowane z aloesu hamują wzrost bakterii, grzybów i pierwotniaków.

Aloes w schorzeniach skórnych

Żel aloesowy stosowany do leczenia schorzeń skóry posiada również silne właściwości zmiękczające i przenika przez skórę 4 – krotnie silniej niż woda. Może także przeciwdziałać starzeniu się skóry. Efekt ten spowodowany jest obecnością w jego składzie wielocukrów mogących zmieniać strukturę naskórka i chronić przed szkodliwym wpływem środowiska zewnętrznego. Działanie to wykorzystuje się do produkcji kosmetyków. Skład żelu zmienia się podczas wzrostu rośliny. Najsilniejsze właściwości przeciwzapalne posiada świeży żel aloesowy. Aloes wykazuje dużą skuteczność w leczeniu oparzeń ze względu na: a/ właściwości znieczulające, związane z obecnością kwasu salicylowego lub dużej ilości mleczanu magnezu, b/ działanie przeciwbakteryjne, głównie w stosunku do tych drobnoustrojów, które powodują zakażenia oparzeń, c/ działanie przeciwzapalne, spowodowane zmniejszeniem krzepliwości krwi oraz rozszerzeniem naczyń krwionośnych i tym samym ułatwieniem przepływu krwi do miejsca uszkodzenia. Żel aloesowy hamuje powstawanie różnych chemicznych mediatorów stanu zapalnego, takich jak histamina, serotonina i leukotrieny. Aloes wykazuje działanie antyalergiczne hamując aktywację komórek tucznych i fosfolipazy A2. Uwalniane są z nich prostaglandyny, leukotrieny i histamina odpowiedzialne za odczyn alergiczny.

Właściwości immunomodulujące aloesu

Efekt przeciwzapalny i przeczyszczający, to najlepiej poznane i najczęściej wykorzystywane w praktyce właściwości aloesu. Jednakże już od kilku lat prowadzone są badania nad szerszym zastosowaniem tej popularnej rośliny. Dotyczą one przede wszystkim wpływu aloesu na komórki nowotworowe. Od dawna wiadomo, że ekspozycja nawet na niskie dawki promieniowania UV powoduje poważne osłabienie reakcji układu odpornościowego skóry i zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów skórnych. Surowy ekstrakt z Aloe barbadensis, zawierający substancje immunomodulujące zapobiega temu ryzyku. W badaniach przeprowadzonych na szczurach, którym wszczepiono komórki wątrobiaka, stwierdzono, że aloes wykazuje działanie przeciwnowotworowe, objawiające się spadkiem wzrostu tych komórek i zwiększeniem przeżywalności zwierząt.

Istnieją również wzmianki o zastosowaniu preparatów aloesu w postaci świeżych liści zmieszanych z miodem i wódką lub whisky w leczeniu ludzi chorych na nowotwory złośliwe. Podawanie nalewki z aloesu w połączeniu z melatoniną osobom z zaawansowanymi guzami litymi płuc, przewodu pokarmowego, sutka i mózgu, powodowało spowolnienie choroby i wzrost przeżywalności.

Nie we wszystkich przypadkach da się naukowo wytłumaczyć skuteczność leków roślinnych. Często wyizolowany i oczyszczony składnik nie wykazuje już takiego samego działania, jak zastosowanie całej rośliny. Wynika to z faktu, że oprócz czynników aktywnych, rośliny lecznicze, w tym także aloes, posiadają jeszcze inne właściwości, które harmonizują oddziaływanie rośliny na organizm. W wielu chorobach skuteczność surowego, nie przetworzonego aloesu ma swoje źródło w owym współdziałaniu wszystkich jego składników.

Preparaty o działaniu przeczyszczającym:

ALAX drażetki;

ALOE VERA DRINKING GEL (Hi – tech aloe vera, Australia)
– żel do picia zawierający 99% naturalnego ekstraktu z Aloe vera barbadensis bez dodatków smakowych, opakowanie: 1000 ml
– żel do picia zawierający 90% naturalnego ekstraktu z Aloe vera barbadensis z dodatkiem soku z cytryny, opakowanie: 1000 ml
– żel do picia zawierający 85% naturalnego ekstraktu z Aloe vera barbadensis z dodatkiem soku pomarańczowego i mango, opakowanie: 1000 ml
Wskazania: częste przeziębienia, zaparcia, niestrawność, zapalenie okrężnicy, wrzody dwunastnicy i układu trawiennego, infekcje nerek, stany ropne.
Dawkowanie: 25 – 75 ml żelu dziennie.
APINORM syrop;

OBSTILAX tabletki

Preparaty o działaniu immunostymulującym:

Natura wyposażyła organizm ludzki w system odpornościowy. Czasem system ten zawodzi. Wówczas do walki z jego niewydolnością stosuje się immunostymulatory. Działanie immunologiczne sprowadza się do „nauczania” organizmu samoobrony. Istotną rolę odgrywają w tym procesie surowce o działaniu adaptogennym, do których zalicza się również aloes.

Głównymi celami immunostymulacji jest:

a/ profilaktyka i leczenie zakażeń mieszanych, czyli przewlekłych zakażeń bakteryjnych i wirusowych, odpornych na chemioterapię;

b/ przeciwdziałanie częstym infekcjom dróg oddechowych;

c/  zmniejszenie i zapobieganie oporności bakterii;

d/ uzupełnienie supresji immunologicznej wywołanej klasycznymi środkami cytostatycznymi i promieniowaniem (np. granulocytopenia);

e/ terapia pomocnicza w chorobach nowotworowych;

f/ leczenie schorzeń autoimmunizacyjnych.

W zasadzie immunostymulatory mogą być stosowane we wszystkich stanach chorobowych, charakteryzujących się czasową lub przewlekłą niewydolnością immunologiczną. Niewydolność taka może być wywołana przez różne szkodliwe czynniki, począwszy od chwilowego zatrzymania ciepła (niedokrwienie skóry), stresu psychicznego, promieniowania nadfioletowego i rentgenowskiego, nadużywania alkoholu, ciężkich urazów, błędów w odżywianiu, zaburzeń trawienia, przewlekłego lub krótkotrwałego przeciążenia układu immunologicznego wskutek różnego rodzaju infekcji, a skończywszy na środkach farmakologicznych, takich jak środki do narkozy, nadmiar środków chemioterapeutycznych lub antybiotyków.

Preparaty immunostymulujące można podzielić na kilka grup:

a/ środki adaptacyjne;

b/ nieswoiste środki drażniące;

c/ środki przeciw zakażeniom grypowym i przeziębieniom;

d/ środki limfatyczne;

e/ środki cytostatyczne;

f/ immunostymulatory.

Te ostatnie działają na układ immunologiczny w bardzo różny sposób. Mają jednak wspólną cechę charakterystyczną: wpływają przede wszystkim na niespecyficzny, niezależny od antygenów system obrony organizmu. Ponieważ immunostymulatory działają automatycznie na cały system regulujący w układzie immunologicznym, mogą poprzez różne związki, tzw. mediatory, wzmagać również odpowiedź immunologiczną układu swoistego. Wśród systemów odpornościowych rozróżniamy system komórkowy i humoralny. Do pierwszego z nich należą monocyty (makrofagi, granulocyty obojętnochłonne), część układu siateczkowo – śródbłonkowego i naturalne komórki cytotoksyczne. Część humoralną stanowią monokiny wydzielające się wskutek stymulacji makrofagów i granulocytów oraz limfokiny uwolnione z limfocytów T. Poza funkcją regulacyjną, pomocniczą i pobudzającą, systemy odpornościowe nieswoiste jako całość mają za zadanie natychmiast atakować bakterie, wirusy i komórki nowotworowe. Ważną rolę odgrywa również, tzw. fagocytoza, która powoduje rozpad i eliminację ciał obcych, pasożytów i drobnoustrojów wnikających do organizmu. Zarówno aloes, jak i inne immunostymulatory mogą pobudzać poszczególne systemy komórkowe i humoralne. W przypadku terapii lekami przeciwnowotworowymi (cytostatycznymi) lub promieniowaniem, środki immunostymulujące mają za zadanie pobudzić szpik kostny do wytwarzania macierzystych komórek. Możliwości stymulacji nie ograniczają się tylko do bezpośrednio w tym uczestniczących narządów układu immunologicznego, takich jak szpik i grasica, lecz obejmują także narządy pośrednie, takie jak śledzionę, węzły chłonne, migdałki, tkankę limfatyczną związaną z oskrzelami i jelitami oraz skórę. Oznacza to, że immunostymulatory niekoniecznie muszą przedostawać się do krwiobiegu w celu wywołania niespecyficznej odpowiedzi immunologicznej. Mogą one wywierać działanie w różnych miejscach. Od dawna wiadomo, że układ immunologiczny podlega wpływom ośrodkowego układu nerwowego i układu wydzielania wewnętrznego. Można stąd wnioskować, że część immunostymulatorów ma wpływ pośredni na układ  immunologiczny poprzez układ wydzielania wewnętrznego.

Aktualnie krajowy rynek farmaceutyczny oferuje z tej grupy leków między innymi następujące preparaty: BIOSTYMINA, BIOARON C, SUCCUS ECHINACEAE, PADMA 28, ESBERITOX N, LYMPHOZIL, GRINDEMEL N.      

                                                       Koniec