Melatonina – sposób na bezsenność

Melatonina została odkryta przypadkiem przez amerykańskiego dermatologa Aarona Lernera. Po odkryciu hormonu melanotropowe­go (MSH), który powoduje ciemnienie skóry, Lerner postawił hipotezę, że ist­nieje również hormon działający od­wrotnie, co mogłoby wyjaśnić zagad­kę powstawania bielactwa.

Pierwsze odkrycia

Podczas licznych eksperymentów okazało się, że hormon ten zamiast powodować rozjaśnianie skóry, wywołuje spowol­nienie reakcji i lekką senność. Odkrycie to zapoczątkowało lawinę badań, któ­re miały określić wpływ tej substancji na ludzki organizm.

Około 1971 roku naukowcy do­szli do wniosku, że badany przez nich hormon, poprzez spowol­nienie częstotliwości rytmu serca i rozluźnienie mięśni, „kołysze do snu”. Tą „tajemniczą” substancją jest melato­nina, u ludzi wytwarzana przez gruczoł dokrewny zlokalizowa­ny w centralnej części mózgu, czyli szyszynkę.

Melatonina u osób w podeszłym wieku

Melatonina odpowiada, między inny­mi, za regulację dobowego cyklu snu i czuwania, steruje także „zegarem biologicznym”. Badania potwierdziły, że wydzielanie melatoniny zmienia się wraz z wiekiem. Obecność jej recep­torów została zaobserwowana już u płodów, natomiast im jesteśmy star­si, tym mniej melatoniny wytwarzamy. Dzieje się tak dlatego, gdyż z wiekiem dochodzi do zwapnienia szyszynki, co z kolei powoduje mniejszą syntezę melatoniny. Z tego powodu osoby po­wyżej 80 roku życia miewają proble­my ze snem – często sypiają w dzień, a budzą się wcześnie rano. Dlatego melatonina ma duże zastosowanie u osób w podeszłym wieku.

Melatonina u osób młodych

Inaczej jest w przypadku ludzi mło­dych (do 30. roku życia). Rzadko występuje u nich niedobór melatoni­ny. Problemy ze snem (bezsenność w nocy, nadmierna senność rano) są raczej spowodowane opóźnieniem szczytu wydzielania tego hormonu o kilka godzin (normalnie przypada na około 2.00 w nocy).

Melatonina odgrywa bardzo ważną rolę również wśród osób pracują­cych w nocy, w systemie zmianowym, a także tych przemieszczających się w krótkim czasie przez strefy czaso­we (biznesmeni, stewardesy). Mo­wa tutaj o efekcie zwanym jet-lag, którego objawy bardziej nasilają się podczas podróży z zachodu na wschód (wyprzedzanie zegara bio­logicznego). Zaadaptowanie się do zmiany czasu wymaga jednego dnia na każde 2 godziny różnicy czaso­wej. Jest to ściśle związane z wy­dzielaniem melatoniny, zależnym od pory dnia. Jej wytwarzanie wzrasta w ciemności i wtedy, kiedy dzień jest krótszy (tłumaczy to większą senność w okresie jesienno-zimowym), nato­miast maleje w dzień i pod wpływem oświetlenia.

Melatonina – lek coraz popularniejszy

Lekarze i farmaceuci coraz częściej zalecają pacjentom stosowanie mela­toniny. Jeszcze 10 lat temu była ona sprowadzana z zagranicy, gdyż na naszym rynku farmaceutycznym do­puszczono ją do obrotu (jako lek do­stępny bez recepty) dopiero w 2000 roku. Dziś melatonina jest prawdziwym „hitem”.

Kupując środki lecznicze zawierają­ce melatoninę (zwłaszcza w interne­cie), należy zwrócić uwagę na to, czy jest syntetyczna (zwierzęca oznaczo­na jest jako „natural”). Melatonina pochodzenia zwierzęcego może być zanieczyszczona obcym białkiem, a nawet wirusem. Syntetyczna na­tomiast nie różni się niczym od na­turalnej, a pacjent ma gwarancję – w szczególności jeżeli na opakowa­niu widnieje informacja o sprawdze­niu czystości za pomocą HPLC (High Performance Liquid Chromatography – wysokosprawna chromatografia cieczowa) – że nie jest zanieczysz­czona.

Wielu pacjentów uważa, że me­latonina jest klasycznym środkiem nasennym i boi się jej stosowania z uwagi na ryzyko uzależnienia. Nic bardziej błędnego. Melatonina nie wykazuje działania uzależniające­go, jest środkiem zapewniającym naturalny sen, ułatwia zaśnięcie, a także redukuje ilość wybudzeń w nocy. Nie powoduje również utra­ty pamięci, jak ma to miejsce pod­czas stosowania klasycznych środ­ków nasennych na receptę. W niektórych przypadkach zażywa­nie melatoniny pomaga nawet od­stawić wcześniej stosowane przez dłuższy czas leki psychotropowe. Naj­pierw powinno się przyjmować oba preparaty jednocześnie, a następnie stopniowo zmniejszać dawki leków psychotropowych. Terapia ta okazała się skuteczna u 78% pacjentów nad­używających klasycznych środków nasennych.

Schemat przyjmowania melatoniny:

• osoby w wieku 40–44 lat – 0,5–1 mg przed snem,

• osoby w wieku 45–54 lat – 1–2 mg,

• osoby w wieku 55–64 lat – 2 mg,

• osoby w wieku 65–75 lat – 2,5–5 mg,

• osoby powyżej 75 lat – 3–5,5 mg.

Trzeba jednak pamiętać, że dawkę należy dobrać indywidualnie do potrzeb i trybu życia pacjenta. Te wskazane powyżej są bowiem określone na podstawie średniego poziomu melatoniny w danej grupie wieko­wej. Z obserwacji lekarzy wynika zaś, że najlepsze efekty uzyskuje się, stosując 3–6 mg melatoniny przed snem (na efekty działania trzeba czekać około 1–2 tygodni). Jeżeli często przekraczamy strefy czasowe, powinniśmy przyjmować 5 mg tego hormonu kilka dni przed podróżą, natomiast jeżeli pracujemy w systemie zmianowym – 1-3 mg przed snem, po pracy w nocy.

Choć dotychczas badania nie wykazały żadnych istotnych działań niepożądanych, nie wszyscy mogą i powinni stosować melatoninę. U dzieci i osób do 30. roku życia raczej nie ma potrzeby jej przyjmowania, a ewentualnie występujące problemy ze snem przeważ­nie są przyczyną innych dolegliwości. Melatoniny nie należy stosować również u kobiet planujących ciążę i w ciąży, ponieważ hormon ten ma stwierdzone działa­nie antykoncepcyjne, a także u matek karmiących, ponie­waż przenika do mleka. Producenci informują również, że przeciwwskazaniem do stosowania melatoniny są choroby nowotworowe związane z układem immuno­logicznym (białaczka), choroby psychiczne, ciężkie aler­gie oraz niewydolność nerek. Należy jej unikać także podczas spożywania alkoholu w większych ilościach.

Oprócz ułatwiania zasypiania, melatonina wykazuje także inne działania, które jednak są dopiero w fazie badań. Ponieważ prace te często odbywają się na poziomie komórkowym lub (rzadziej) na zwierzętach, niektóre kraje, takie jak Dania czy Szwajcaria, uważają melatoninę za kontrowersyjny, nieprzebadany środek i na razie zakazały jego wolnej sprzedaży.

Podejrzewa się, że melatonina wzmacnia układ immu­nologiczny, zwiększa zdolność organizmu do walki z chorobami nowotworowymi, a także wpływa wzmac­niająco na serce i normalizuje poziom cholesterolu we krwi. Być może kiedyś okaże się, że możemy ją stoso­wać nie tylko jako środek nasenny lub że jej działanie nasenne jest tylko jednym z działań ubocznych.

Preparaty melatoniny bez recepty:

Melatonina w dawkach: 1 mg, 3 mg, 5 mg tabletki 30 szt., 60 szt., 90 szt.